Nowości - ciekawostki

Zmiany w przepisach alimentacyjnych 2024/2025: Co czeka rodziców i dzieci?

Nowelizacja ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów – analiza, skutki i kontrowersje

W 2024 roku Rada Ministrów przyjęła długo zapowiadaną nowelizację ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Projekt, oznaczony jako UD42, przygotowany został przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej i wpisuje się w rządowy program „100 konkretów na pierwsze 100 dni rządzenia”. 21 listopada 2024 r. Sejm uchwalił ustawę, a obecnie (lipiec 2025 r.) trwają prace wykonawcze oraz konsultacje dotyczące mechanizmu jej wdrażania. Co konkretnie się zmienia, kogo dotkną te zmiany i jakie są ich konsekwencje – zarówno pozytywne, jak i potencjalnie problematyczne?

Założenia i nowe rozwiązania

Podstawową zmianą, jaką niesie nowelizacja, jest podniesienie maksymalnej kwoty świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego z 500 zł do 1000 zł miesięcznie. To pierwsza tak znacząca zmiana od ponad 15 lat – dotychczasowa stawka obowiązywała od początku obowiązywania ustawy, czyli od 2008 roku.

Zgodnie z komunikatem Ministerstwa Rodziny:

„Nie może być tak, że Fundusz Alimentacyjny wspiera dzieci tylko teoretycznie. Podnosimy kwotę maksymalną z 500 do 1000 zł. To realna pomoc dla rodziców samotnie wychowujących dzieci, którzy nie mogą liczyć na skuteczną egzekucję alimentów.” – Aleksandra Gajewska, sekretarz stanu w MRPiPS (gov.pl).

Druga istotna zmiana to zapowiedź corocznej waloryzacji progu dochodowego, który obecnie wynosi 1209 zł netto na osobę w rodzinie. Waloryzacja ma odbywać się w oparciu o wzrost minimalnego wynagrodzenia, co ma zapobiec sytuacjom, w których inflacja wykluczała rodziny z pomocy.

Rzeczniczka Praw Dziecka, Monika Horna-Cieślak, w swoim wystąpieniu zaznaczyła:

„Dziecko nie powinno tracić prawa do świadczenia tylko dlatego, że rodzic zarabia kilkanaście złotych powyżej ustawowego progu. System musi być bardziej elastyczny i sprawiedliwy.” (brpd.gov.pl)

Różnice względem obowiązujących przepisów

Obowiązujące przepisy (ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów; Dz.U. z 2023 r. poz. 2003):

  • Maksymalna kwota świadczenia – 500 zł miesięcznie;
  • Kryterium dochodowe – 1209 zł netto na osobę w rodzinie (obowiązujące od 1 października 2023 r.);
  • Waloryzacja kryterium dochodowego – raz na trzy lata;
  • Brak mechanizmu automatycznej indeksacji świadczeń.

Po zmianach:

  • Maksymalne świadczenie – 1000 zł miesięcznie;
  • Mechanizm corocznej waloryzacji progu dochodowego;
  • Możliwość zmiany wysokości świadczenia bez zmiany ustawy – poprzez rozporządzenie ministra.

Analiza prawna: zgodność, ratio legis, skutki systemowe

Zgodnie z art. 1 ustawy nowelizującej, zmienia się art. 9 ust. 2 ustawy alimentacyjnej – podnosząc limit świadczenia. Zmiana ta jest w pełni zgodna z art. 71 Konstytucji RP, który nakłada na państwo obowiązek wspierania rodzin w trudnej sytuacji życiowej, w szczególności samotnych rodziców. Co istotne, nie zmieniają się zasady ustalania bezskuteczności egzekucji, które nadal są przesłanką przyznania świadczenia z funduszu.

Ratio legis zmian jest oczywiste – dostosowanie przepisów do realiów ekonomicznych i społecznych. Podwójny wzrost świadczenia ma też skutek prewencyjny: umożliwia utrzymanie dziecka mimo chronicznej niewydolności systemu egzekucji alimentów (według danych Związku Komorników Polskich średnia ściągalność wynosi poniżej 25%).

Nowelizacja nie rozwiązuje jednak problemu zasadniczego – braku skutecznych narzędzi egzekucyjnych wobec dłużników alimentacyjnych. Przypomnijmy, że zgodnie z art. 209 § 1 k.k., uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego może być przestępstwem, ale w praktyce rzadko kończy się karą skutecznie mobilizującą do zapłaty. Nowe przepisy zwiększają pomoc, ale nie wpływają bezpośrednio na poprawę ściągalności alimentów.

Plusy nowelizacji

  • Wyższe świadczenia realnie poprawią sytuację finansową wielu rodzin;
  • Podniesienie progu dochodowego umożliwi większej liczbie rodzin korzystanie ze wsparcia;
  • Coroczna waloryzacja – bardziej sprawiedliwa i adekwatna do warunków ekonomicznych;
  • Dostosowanie przepisów do orzecznictwa TK i zaleceń RPO (m.in. sprawa P 45/13 – TK wskazał na konieczność elastyczności w stosowaniu kryteriów dochodowych).

Minusy i zagrożenia

  • Obciążenie budżetu państwa – znaczący wzrost wydatków (według MRPiPS może to być ponad 1,5 mld zł rocznie);
  • Brak reformy egzekucji alimentów – zmiany są tylko częściowym rozwiązaniem problemu;
  • Potencjalne nadużycia – mechanizm nie przewiduje dodatkowych zabezpieczeń przed uzyskaniem świadczenia mimo ukrywania dochodów;
  • Ryzyko spłaszczenia wsparcia – niezależnie od potrzeb dziecka, świadczenie ma tę samą maksymalną wartość.

Podsumowanie

Zmiany w przepisach o pomocy osobom uprawnionym do alimentów to krok w dobrym kierunku, ale nie rozwiązują problemu kompleksowo. Wzrost świadczenia do 1000 zł i planowana coroczna waloryzacja są odpowiedzią na potrzeby społeczne i ekonomiczne, jednak realna skuteczność systemu alimentacyjnego nadal wymaga głębszej reformy – szczególnie w zakresie egzekucji, monitoringu dłużników i profilaktyki zadłużenia.

Warto śledzić dalszy bieg prac nad rozporządzeniem wykonawczym i nad ewentualnym rozszerzeniem kompetencji organów egzekucyjnych. Jeśli projekt zostanie dobrze wdrożony, może stanowić początek większej zmiany w systemie ochrony dzieci.